Filmy dokumentalne poruszają w najmłodszych widzach emocje wynikające z bezpośredniego obcowania z prawdziwym bohaterem, a nie z aktorem odgrywającym rolę. Pracując z filmem dokumentalnym z dziećmi i młodzieżą na lekcjach różnych przedmiotów, jesteśmy w stanie nie tylko opowiedzieć o ważnych wydarzeniach, zjawiskach i postaciach współczesnego świata, ale również uruchomić proces identyfikacji i projekcji, wzbudzić empatię, skłonić do komentowania zdarzeń i postaw reprezentowanych przez bohaterów.
To niezwykle istotne w kontekście kształtowania kompetencji zapisanych w podstawie programowej, takich jak: wartościowanie, prowadzenie dyskusji, argumentowanie i doskonalenie innych umiejętności związanych z dalszym rozwojem indywidualnym i społecznym ucznia.
Wśród tegorocznych filmów dla uczniów klas 4-6 na uwagę zasługuje Znaleźć dom, który opowiada o ich rówieśnikach uchodźcach, uczęszczających do tzw. szkoły przejściowej w Danii, prowadzonej przez Czerwony Krzyż. Uczą się tam języka, reguł i zwyczajów funkcjonujących w kraju, w którym mają zamieszkać. Młody widz może zobaczyć, że oprócz zachowań charakterystycznych dla wchodzenia w nastoletni okres życia, muszą stawić czoła traumom wojennym i złym wspomnieniom z dzieciństwa spędzonego w Syrii, Czeczenii i innych krajach Bliskiego Wschodu. Twórcy filmu w zakończeniu informują nas, jak potoczyły się dalsze losy bohaterów. Pozostajemy z niezwykle cenną refleksją, jakże aktualną wobec wydarzeń i wyzwań współczesnej Europy.
Inspirujące treści dydaktyczne w tegorocznym programie festiwalu pojawiają się również w trzech innych filmach, które warto z kolei obejrzeć z uczniami szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych: Pociągiem w dorosłość, Sonita i Zwykłe zaburzenie. Dwa pierwsze tytuły łączy tematyka związana z poszukiwaniem przyszłej drogi zawodowej, przekuwaniem swoich pasji i zainteresowań na sposób na życie. Bohater „Pociągu w dorosłość” uczęszcza do szkoły kolejarskiej, marzy o pracy dróżnika i mierzy się ze swoimi pragnieniami, walcząc z przeciwnościami losu. Tytułowa bohaterka filmu Sonita to uzdolniona muzycznie Afganka, której rodzina wymyśliła jednak inny scenariusz na przyszłość i chce ją bogato sprzedać jako żonę. Dzięki determinacji, odwadze i silnej potrzebie wolności, dziewczynie udaje się opuścić ojczysty kraj i wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Film ten porusza ponadto zagadnienie dotyczące roli i pozycji kobiet w krajach muzułmańskich. Dla polskich uczniów historia Sonity może okazać się cenną lekcją akcentującą wartość wolności, przeciwstawioną rygorom obyczajowym i religijnym.
Odmiennym formalnie i tematycznie okazuje się film Zwykłe zaburzenie opowiadający o projekcie badawczym prowadzonym przez młodego człowieka chorego na dziecięce porażenie mózgowe. Jacob, wychowujący się w rodzinie zastępczej w Danii, próbuje znaleźć odpowiedzi na pytanie, czy jego inność daje mu możliwość normalnego życia. Przygotowując się do występu teatralnego, konsultuje się z filozofem, neuropsychologiem, dyrektorem muzeum i rozmawia z nimi na temat uprzedzeń społeczeństwa wobec ludzi chorych i niepełnosprawnych. Wzruszająca historia zakończona interaktywnym spektaklem artystycznym o Jacobie z nim w roli głównej, pokazuje setki wzruszonych ludzi, do których dociera wołanie chłopca o potrzebę tolerancji i zrozumienia.
To oczywiście niektóre z tytułów na tegorocznym festiwalu, które nauczyciele, wychowawcy i pedagodzy mogą wykorzystać w pracy z dziećmi i młodzieżą. Profesor Marek Hendrykowski w jednym ze swoich artykułów napisał: „Film dokumentalny z prawdziwego zdarzenia jest najlepszą z możliwych inwestycją państwa w rozwój społeczeństwa obywatelskiego, opartego na świadomie decydujących o sobie jednostce i zbiorowości”. W szkole XXI wieku, która przygotowuje młodych ludzi do życia, najnowsze światowe kino dokumentalne buduje kontekst do omawiania różnych zagadnień współczesnego świata. Może pojawiać się nie tylko na lekcjach języka polskiego, wiedzy o kulturze, czy innych przedmiotów humanistycznych, ale również na przyrodzie, biologii, geografii, językach obcych, godzinie z wychowawcą, etyce, religii, czy zajęciach dodatkowych.
Wychowawczo może również zainspirować sekcja festiwalowa OKI DOKI adresowana do rodziców i najmłodszych dzieci. Na uwagę zasługują w niej: norweski film Tańczę dla ciebie i produkcja norwesko-duńsko-rosyjska Varicella. Łączący je temat tańca jako wielkiej pasji można wykorzystać do rozmów z dziećmi dotyczących konsekwencji swoich działań i odpowiedzialności ze nie, trudów związanych z realizacją marzeń, wsparcia rodziny i bliskich w trudnych chwilach. Vilde z Tańczę dla ciebie jest zafascynowana norweskim tańcem ludowym halling, który oparty jest na charakterystycznym rytmie i wymaga umiejętności akrobatycznych. Bohaterka musi zmierzyć się nie tylko z trudnymi i wycieńczającymi treningami, ale również z chorobą swojego ukochanego dziadka. Film w sposób delikatny i rozważny oswaja dzieci z odchodzeniem najbliższych i poczuciem straty. To również jego wielka wartość. Varicella, w której poznajemy dwie siostry uczęszczające do szkoły baletowej, pokazuje nam równocześnie trud i piękno tańca klasycznego. Obserwując sukcesy i porażki dziewczynek, wchodzimy w magiczny świat baletu, uwydatniony tu również za pomocą wstawek animacyjnych, specyficznie oświetlanych zdjęć, szerokich planów i statycznej kamery, która w ten sposób akcentuje płynność i niezwykłość tańca. Polecam rodzicom i dzieciom oba filmy, zachęcam również nauczycieli wychowania przedszkolnego do przyjścia z sześciolatkami do kina.
Festiwal, jak co roku, oferuje wiele tytułów filmów skierowanych do najmłodszych i młodych widzów. Film dokumentalny, odpowiednio dopasowany do poziomu odbiorcy otwiera nas na rozmowę o sprawach ważnych, ale często także trudnych. To dla nauczycieli, wychowawców i rodziców cenna pomoc. Zapraszam do kina i liczę na inspirujące rozmowy po projekcjach.
Anna Równy – trenerka edukacji filmowej i medialnej. Liderka Filmoteki Szkolnej na Mazowszu, członkini grupy „SUPERBELFRZY RP” i Koalicji Edukacji Medialnej i Cyfrowej, przewodnicząca Rady Nauczycieli Narodowego Instytutu Audiowizualnego. Na 40. FFF w Gdyni w 2015 roku otrzymała Nagrodę PISF w kategorii: Edukacja młodego widza.
